فراتر از بوم: نقش هنردرمانگر در گشودن دروازههای شفابخشی یونگی
زمان تقریبی مطالعه: ۶ دقیقه
فهرست مطالب
قدرت ترکیب هنر و ذهنآگاهی برای سلامت روان شما
احتمالاً هم نام مایندفولنس (ذهنآگاهی) و هم هنردرمانی را شنیدهاید، اما آیا با مفهوم هنردرمانی مبتنی بر مایندفولنس (MBAT) آشنا هستید؟
این رویکرد نسبتاً جدید، اولین بار به طور رسمی توسط روانشناس و نویسنده، لاری راپاپورت در کتابش در سال ۲۰۰۹ معرفی شد. در سادهترین تعریف، MBAT فواید تمرینات ذهنآگاهی (مانند مدیتیشن) را در ساختار چارچوب هنردرمانی با هم ترکیب میکند.
اجزای هنردرمانی مبتنی بر مایندفولنس (MBAT)
برای درک MBAT، لازم است با سه جزء اصلی آن آشنا شویم:
1. مایندفولنس (ذهنآگاهی): این مفهوم که ریشه در آموزههای بودایی دارد، بر آگاهی متمرکز از احساسات، حسهای فیزیکی در بدن و هوشیاری تأکید دارد. وقتی شما ذهنآگاه هستید، توانایی بیشتری در خودآگاهی و تأمل بر تجربیات خود و زندگی روزمرهتان دارید.
2. هنردرمانی: این روش درمانی از دهه ۱۹۴۰ محبوبیت یافت و از هنر به عنوان رویکردی برای درمان یا بخشی از رواندرمانی استفاده میکند.
• در “هنر به عنوان درمان” (Art as Therapy)، شما به عنوان مراجع، هنر خلق میکنید تا احساسات درونی خود را شناسایی و رها سازید.
• در “رواندرمانی هنری” (Art Psychotherapy)، درمانگر اثر هنری شما را تحلیل میکند تا بینشی نسبت به مسائل و احساسات روانشناختی شما پیدا کند.
3. کاهش استرس مبتنی بر مایندفولنس (MBSR): این برنامه که پیشزمینهای برای هنردرمانی مبتنی بر مایندفولنس محسوب میشود، به مراجعین کمک میکند تا با رویکردی از پذیرش و آگاهی به موقعیتها نزدیک شوند. MBSR از تکنیکهایی مانند بادی اسکن و مدیتیشن برای بهبود درک شما از درون خود و احساساتتان استفاده میکند.
ترکیب این مفاهیم:
هنردرمانی مبتنی بر مایندفولنس (MBAT)، فلسفه مایندفولنس را در بستر هنردرمانی ادغام میکند. به عبارت دیگر، شما در فرآیند خلاق ساخت هنر به شیوهای ذهنآگاهانه، به کاوش در خود میپردازید. این رویکرد، خیال را به بدن متصل کرده و امکان ابراز احساساتی را میدهد که بیان آنها با کلمات دشوار است. نام دیگر این رویکرد، “هنردرمانی متمرکز بر ذهنآگاهی” است، که بر اهمیت تغییر کانون توجه در این تجربه تاکید دارد.
هنردرمانی مبتنی بر مایندفولنس (MBAT)، فلسفه مایندفولنس را در بستر هنردرمانی ادغام میکند.

مزایای هنردرمانی مبتنی بر مایندفولنس (MBAT)
تحقیقات تجربی، فواید متعددی را برای هنردرمانی مبتنی بر مایندفولنس شناسایی کردهاند. MBAT به ویژه در افرادی که مشکلات جسمی و روانی همزمان دارند، نویدبخش بوده است.
برخی از مسائل روانشناختی که MBAT میتواند در آنها موثر باشد عبارتند از:
• اختلالات اضطرابی و افسردگی
• اختلالات خورد و خوراک و سوءمصرف مواد (پیشگیری از عود)
• مسائل مرتبط با استرس و خشم
MBAT اغلب برای تسکین نگرانیهای روانشناختی در افراد مبتلا به بیماریهای جسمی مانند بیماری عروق کرونر قلب و انواع مختلف سرطان استفاده میشود، که میتواند به کاهش سطح پریشانی و بهبود کیفیت زندگی آنها کمک کند.
برخی از مزایای روانشناختی خاص MBAT که در ادبیات علمی به آنها اشاره شده است شامل موارد زیر است:
• بهبود ثبات روانشناختی و کیفیت زندگی (QoL).
• تغییر در الگوهای مغزی که نشاندهنده حالت آرام و متمرکز توجه است.
• افزایش ماده خاکستری در مغز و توسعه مسیرهای عصبی مربوط به خلق و تمرکز بر هنر.
• کاهش اجتناب شناختی (دوری از آگاهی نسبت به افکار و اعمال در زمان پریشانی روانی).
• بهبود شهود و اعتماد به بدن خود (نحوه احساس و معنای آن).
• افزایش آگاهی هیجانی و توانایی به اشتراک گذاشتن افکار درونی.
• افزایش آگاهی از مسائل پنهان و اساسی.
• توانایی برقراری ارتباط با احساسات انتزاعی.
• افزایش عزت نفس و خودپذیری و بهبود دامنه توجه.
یکی از مزایای دیگر MBAT این است که میتوان آن را در خارج از جلسات رواندرمانی منظم و در کنار آنها تمرین کرد. بسیاری از اشکال هنر مبتنی بر مایندفولنس را میتوان به صورت مستقل در خانه انجام داد تا با استرس مقابله کرده و مشکلات روانشناختی را مدیریت کرد.
هنردرمانی مبتنی بر مایندفولنس در عمل: مثالها
MBAT در عمل چگونه به نظر میرسد؟ در حالی که اغلب در محیطهای درمانی انجام میشود، بسیاری از فعالیتهای آن را میتوانید خودتان در خانه نیز پیادهسازی کنید. انجام یک فعالیت یک ساعته در هفته که مایندفولنس و هنر را ادغام میکند، به احتمال زیاد فوایدی برای سلامت روان شما خواهد داشت.
برخی از نمونههای تکنیکهای MBAT:
• کشیدن نقاشی از خود: تمرینی در خودپذیری. سعی کنید نقاشی را تا حد امکان واقعگرایانه بکشید و هر “نقص” شناسایی شده را بپذیرید.
• مطالعه آگاهانه مواد هنری: مواد هنری را با چشمی ذهنآگاه و با استفاده از هر پنج حس خود بررسی کنید. چه میبینید، چه احساسی دارید، چه صدایی میشنوید، چه بویی است؟
• استفاده از هنر برای ابراز احساسات: در حین نقاشی، مجسمهسازی یا طراحی، سعی کنید احساسات درونی و جسمانی خود را کانالبندی کنید. به حسهای فیزیکی خود توجه کنید. رویدادهای شاد یا استرسزا هفته خود را از طریق هنر بیان کنید تا نیازهای برآورده نشده و احساسات پنهان خود را بشناسید.
• توجه به تغییر درد: اگر با درد مزمن جسمی زندگی میکنید، در حین خلق هنر به چگونگی تغییر درد خود توجه کنید.
• نقاشی و راه رفتن: کف پاهای خود را رنگ کنید و با راه رفتن روی کاغذ، اثر هنری خلق کنید.
• کولاژ: کولاژی بسازید که احساسات شما را بیان کند.
• آثار هنری “قبل و بعد”: به احساس خود قبل و بعد از خلق یک اثر هنری توجه کنید تا ببینید آیا بهبودهایی در بهزیستی روانشناختی خود مشاهده میکنید.
MBAT با کودکان، مراقبت تسکینی و رویکردهای جایگزین
• با کودکان: MBAT با کودکانی که تروما را تجربه کردهاند یا با بیماری جسمی در بیمارستان بستری هستند، استفاده شده است. این روش به افزایش خودآگاهی، تابآوری و شفقت به خود در کودکان کمک میکند.
• رویکردهای جایگزین: علاوه بر خلق هنری سنتی، هنردرمانی مبتنی بر مایندفولنس میتواند شامل درامدرمانی و موسیقیدرمانی نیز باشد. این اشکال MBAT از هنر برای دگرگون کردن احساسات و بهبود آرامش استفاده میکنند.
• مراقبت تسکینی: برای بیمارانی که در مراحل پایانی عمر هستند، MBAT میتواند به ارتباط با معنویت، معنای زندگی، ایمان و آرامش کمک کند. در حالی که MBAT نمیتواند علائم فیزیکی بیماری را کاهش دهد، ممکن است در بهبود بهزیستی عاطفی و قدرت روانشناختی در زمان پریشانی مفید باشد.
شما در فرآیند خلاق ساخت هنر به شیوهای ذهنآگاهانه، به کاوش در خود میپردازید. این رویکرد، خیال را به بدن متصل کرده و امکان ابراز احساساتی را میدهد که بیان آنها با کلمات دشوار است
نکاتی برای در نظر گرفتن در مورد هنردرمانی
• نیازی به هنرمند بودن نیست: برای شرکت در هنردرمانی نیازی به توانایی هنری یا استعداد خاصی نیست و افراد در هر سنی میتوانند از آن بهرهمند شوند.
• متفاوت از کلاس هنر: هنردرمانی بر فرآیند و تجربه درونی متمرکز است، نه بر آموزش تکنیک یا محصول نهایی.
• قابل اجرا در محیطهای متنوع: از مطبهای خصوصی و مدارس گرفته تا بیمارستانها و مراکز اجتماعی.
• برای همه نیست: با وجود فواید فراوان، MBAT ممکن است برای همه افراد یا همه شرایط سلامت روان مؤثر نباشد و برخی ممکن است مقاومت اولیه نشان دهند.
هنردرمانی مبتنی بر مایندفولنس با ترکیب فرمهای مایندفولنس و هنر، روشی را برای کمک به مدیریت مسائل روانشناختی ارائه میدهد، بهویژه در میان کسانی که مشکلات دیگری مانند بیماری جسمی یا نگرانیهای مربوط به پایان عمر را تجربه میکنند. اگر شما یا یکی از عزیزانتان با چنین مسائلی دست و پنجه نرم میکنید، MBAT که توسط یک رواندرمانگر یا متخصص سلامت روان ارائه میشود یا به صورت مستقل در خانه تمرین میشود، میتواند در بهبود کیفیت زندگی و بهزیستی روانشناختی عمومی شما کمککننده باشد.